* نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل، در هفته گذشته مدعی شد که آمریکا می خواهد بداند که آیا آژانس برنامه ای برای بازرسی از سایت های نظامی ایران برای تائید پایبندی ایران به برجام دارد یا خیر. وی در همین راستا به وین سفر کرده و با «یوکیو آمانو» مدیر کل آژانس دیدار کرد، ارزیابی شما از این حرکت جدید آمریکا چیست؟

این کاملا طبیعی است که یک مقام بلندپایه از آمریکا، ایران و یا هر کشوری دیگری از کشورهای اروپایی حاضر در برجام (EU۳+۳)  با مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی و تیم وی در خصوص نظارت بر اجرای برجام و پایبندی به آن رایزنی کنند.

به دلیل آنکه نیکی هیلی در مقام نمایندگی آمریکا در سازمان ملل تازه کار بوده و تجریه چندانی در این رابطه ندارد ارتباط وی با آژانس بین المللی انرژی اتمی و مطلع شدن از اینکه آژانس به چه صورتی عمل می کند امری سودمند است. همچنین این ارتباط برای مطلع شدن از نقش مهم آژانس یعنی نظارت بر اجرای برجام و همچنین رعایت پادمان های آژانس از سوی کشورهای مختلف برای مطمئن شدن از اینکه فعالیت های هسته ای آنها صلح آمیز است نیز مفید است.

ترامپ نه می خواهد شخصا توافق برجام را تائید کند و نه اینکه می خواهد برهم زننده توافقی باشد که هم آژانس های اطلاعاتی آمریکا و هم مشاوران ارشد وی و هم متحدان آمریکا معتقدند که وجود آن به نفع آمریکا و جامع بین المللی است* آیا این رویکرد جدید از سوی آمریکا (سفر هیلی به وین و درخواست برای بازرسی از ایران) می تواند منجر به خروج آمریکا از برجام شود؟

به رغم اجرای مفاد برجام از سوی ایران هیچ شکی در این وجود ندارد که برجام به موجب اظهارات «ترامپ» تحت فشار سنگین قرار دارد. ترامپ معتقد است که انتقاد از برجام و تهدید برای عدم تائید پایبندی ایران به برجام منافع سیاسی کوتاه مدت وی را تامین می کند. برجام همچنین از سوی تندروها که بدنبال منافع داخلی خود هستند نیز تحت فشار است.

بر اساس قوانین آمریکا، رئیس جمهور ایالات متحده باید هر ۹۰ روز یکبار تائیدیه ای را در مورد برجام صادر کرده و به کنگره گزارش بدهد. تاریخ بعدی صدور این تائیدیه ۱۵ اکتبر است. اگر ترامپ این تائیدیه و پایبندی ایران به برجام را صادر نکند و یا آنکه دولت آمریکا دلیلی بیابد که به موجب آن بگوید ایران به مفاد برجام پایبند نبوده آنکاه کنگره ایالات متحده به موجب قانون INARA (قانون بازبینی توافق هسته ای ایران) که در سال ۲۰۱۵ تصویب شده می تواند تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران را مجددا اعمال کند.

بر اساس قانون INARA  رئیس جمهور آمریکا باید موارد زیر را تائید کند:

- ایران بطور کامل برجام را اجرا می کند؛

- ایران مفاد برجام را نقض نکرده است؛

- ایران هیچ اقدامی که مشخصا می تواند موجب توسعه برنامه تسلیحات هسته ای شود انجام نداده است؛

- تعلیق تحریم ها اقدامی مناسب و موثر به موجب اقدامات انجام شده از سوی ایران بوده و به سود امنیت ملی آمریکاست.

با این حال دولت ترامپ تاکنون نشان نداده که تصمیم به خروج از برجام و یا اعلام عدم پایبندی ایران به برجام  بر اساس قانون آمریکا (INARA) دارد. آمریکا تاکنون چنین حرکتی انجام نداده و دست کم هنوز در پی آن نیست. به رغم این موضوع ترامپ نه می خواهد شخصا توافق برجام را تائید کند و نه اینکه می خواهد برهم زننده توافقی باشد که هم آژانس های اطلاعاتی آمریکا و هم مشاوران ارشد وی و هم متحدان آمریکا معتقدند که وجود آن به نفع آمریکا و جامع بین المللی است.

اعمال مجدد تحریم های هسته ای بدون وجود مدرکی روشن در خصوص اینکه ایران از برجام تخطی کرده آمریکا را به عنوان برهم زننده برجام معرفی کرده و خطر از هم پاشیدن توافق هسته ای را افزایش می دهد. تحت چنین شرایطی بعید است که متحدان اروپایی آمریکا در اعمال مجدد تحریم های هسته ای علیه ایران از جمله تحریم های ثانویه که بانک ها و تجار طرف قرارداد با ایران را تحت فشار قرار می دهد با واشنگتن همراهی کنند و دیگر اینکه «گزینه مذاکره مجدد برای رسیدن به توافقی بهتر»، گزینه ای واقع بینانه نیست.

* نیکی هیلی اعلام کرده بود که برای طرح پرسش به وین می رود و نه برای مجبور کردن آژانس به انجام کاری خاص؛ با توجه به نفوذی که آمریکا در آژانس دارد آیا ممکن است این نهاد بین المللی محدودیت های بیشتری را علیه ایران اعمال کند؟

هیلی گفته که او با مقامات آژانس دیدار و سوال هایی در خصوص نظارت بر پایبندی ایران به برجام و اجرای مفاد این توافق از سوی تهران مطرح کرده است. اما برخی از مقامات کاخ سفید می گویند بدنبال این هستند که آژانس از تاسیسات نظامی ایران و یا تاسیساتی که در مورد آنها نگرانی وجود دارد بازرسی کند. این افراد می گویند آژانس بر اساس برجام قادر به انجام این کار هست و انجام این کار برای آزمودن همکاری ایران لازم است.

بر اساس برجام این برعهده آژانس است که درخواست دسترسی به مکانی خاص را داده و تعیین کند که آیا همکاری ایران کافی بوده و موجب رفع نگرانی های شده یا خیر. هیچ یک از طرف های حاضر در برجام نمی تواند چنین درخواستی را مطرح کند. اگر آژانس خواسته ای را مطرح کند و از پاسخ های تهران قانع نشود آنگاه ۵ طرف از ۸ طرف حاضر در کمیسیون مشترک می توانند رای به انجام اقداماتی برای حل این نگرانی بدهند (این موضع در ضمیمه ۱ بخش Q برجام قید شده است.)

به نظر من اگر نگرانی مشروعی وجود دارد و یا بازرسی از یک سایت برای تائید همکاری و پایبندی ایران به برجام ضروری است این امر ضروری خواهد بود که آژانس به گوش به زنگ بودن خود ادامه داده و همچنین در پی تحقق این حق خود برای دسترسی به تاسیسات ایران باشد.

هرچند این امر تنش زا خواهد بود که آمریکا با هدفی خاص به آژانس فشار بیاورد تا این نهاد بین المللی خواستار بازرسی از تاسیسات ایران شود. طرح چنین درخواستی با مخالفت ایران مواجه شده و آنگاه دلیلی برای عدم پایبندی ایران به برجام بوجود می آید.

هر چند برجام برای هیچ یک از طرفین تمام آن چیزی که می خواستند نیست اما یک دستاورد تاریخی و یک دستاورد دیپلماتیک برد-برد است که نباید از طرف هیچ یکی از طرفین بویژه برای رسیدن به موفقیت های کوتاه مدت سیاسی نقض  یا به دور انداخته شوددر چنین وضعیتی مقامات ایرانی نیز به نوبه خود باید بدون درنگ همکاری کاملی با آژانس و برآورده کردن خواسته های آن برای دسترسی های اضافی داشته باشند تا طرف های دیگر متقاعد شوند که ایران به همکاری با آژانس ادامه داده و چیزی برای پنهان کردن ندارد.

اگر بحثی مشروع در مورد اینکه ایران و یا طرف دیگری در برجام چگونه به برجام پایبند بوده و تعهدات خود در قبال آن را انجام می دهد مطرح است موضوع باید در داخل کمیسیون مشترک برجام حل و فصل شود. کمیسیون مشترک مجمعی متشکل از ۸ عضو است که برای بررسی سوالات مربوط به اجرای برجام و رفع اختلاف نظرها در خصوص آن بوجود آمده است.

علاوه بر این مورد این امر برای ایران غیرسازنده خواهد بود که تهدید به ارتقای سطح غنی سازی اورانیوم به رغم محدودیت هایی که برجام اعمال کرده کند. زیرا هیچ توجیه فنی برای انجام این کار وجود ندارد و انجام آن موجب تقویت موضع اشخاصی در واشنگتن و نقاط دیگر که خواستار اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران هستند می شوند.

دلیل این افراد برای اعمال دوباره تحریم ها سخت کردن کار برای شرکت های اروپایی، روسی و چینی برای مبادلات تجاری، سرمایه گذاری و همکاری های فنی با طرف های ایران است.

* آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، معتقد است که برجام یکی از مهمترین دستاوردهای دیپلماتیک برای تحقق صلح و ثبات در جهان است و همه طرف های حاضر در برجام باید برای حفظ آن تلاش کنند، با توجه به این اظهارات و اقداماتی که واشنگتن در خصوص برجام انجام می دهد چگونه ممکن است آمریکا برجام را حفظ کند؟

حق با دبیرکل سازمان ملل است. توافق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که بین آمریکا و متحدان بین المللی آن یعنی اتحادیه اروپا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و انگلیس به اضافه ایران به امضا رسیده ثابت شده که یک توافق موثر و قابل اثبات است که برای تلاش های منع گسترش هسته ای و نیروبخشیدن (احیای) اقتصاد ایران دستاوردی مهم است.

هر چند برجام برای هیچ یک از طرفین تمام آن چیزی که می خواستند نیست اما یک دستاورد تاریخی و یک دستاورد دیپلماتیک برد-برد است که نباید از طرف هیچ یکی از طرفین بویژه برای رسیدن به موفقیت های کوتاه مدت سیاسی نقض  یا به دور انداخته شود.

اگر یکی و یا تعداد بیشتری از طرفین از عمل به تعهدات خود در برجام خودداری کنند تمامی طرف ها زیان می کنند. تا کنون هیچ طرح جایگزینی (plan B) برای برجام وجود نداشته و نمی توان دوباره درباره آن به گفتگو (مذاکره مجدد) نشست.